نقد و داستان گیلکی
۱۳۹۰ يکشنبه ۱۰ مهر
نرگس مقدسیان
داستان هایی که به طورکلّی عناصر و ویژگی های آنها، با عناصر، ساختار، و ویژگیهای داستانهای قراردادی و سنّتی بسیار متفاوت است. و شاید بتوان آنها را در ژانر داستانهای هراس انگیز یا وهمناک به حساب آورد.
حوادثِ داستانها، غریب و دور ازواقعیتهای عادی و حقایق ملموس زندگی ست. حوادث و اتفاقاتِ این داستانها کمتر در زندگی واقعی اتفاق می افتد. به طور کلّی می توان گفت: روحیّاتِ حاکم بر شخصیتها نه اجتماعی، بلکه کاملاً فردی و شخصی است. شخصیت اصلی همواره دچار رؤیا و توهّم و به طور کلی خطای حسّی است. این خصوصیاتِ روانشناختی معمولاً با یک سری نمادها و نشانه ها در هم می آمیزد و روایتهایی می آفریند با زمینه و فضایی وهم آلود، و آدم هایی که همیشه دچار توهّماند. آنها در زمان و مکانهای مبهم و نامشخّصی بهسر می برند. آدم هایی که همیشه در هراساند واحساسِ ترس و وحشت می کنند که از این نظر، به نوعی تداعی کنندهی داستان های ساعدی یا بهرام صادقی در ذهن است.
این آدم ها حتّی نمی دانند خوابند یا بیدار. گاه بانوک پا روی پل باریکی راه می روند که نمی دانند کجاست و برای چه می روند. گاه نیمه شب توی اتوبوسی نشسته اند که نمی دانند به کجا و چرا دارد می رود «آقا بدأر. جان̌ تی مار. پیادهْ بم. أیأ کویأ ایسه؟ ساعت چند ایسه؟ راشی تاریک بو و خالی..» او گاه حتّی نمی تواند بایستد یا به عقب برگردد چرا که دایم یکی ازپشت مجبورش می کند برود و داد می زند: «اؤهؤی تی رایأ بوشو». «أمما هیککس نئسأبو. خب فأندرسته. باز هیککس نئسأبو أمما ایتأ سنگین نفس، ایتأ سایه خو پشت احساس کودی».
او از طرفی نمی داند پل باریکی که مجبوراست از رویش برود، به کجا منتهی می شود و از طرف دیگر، دایم در یک اضطرابِ در غلطیدن و افتادن بسر می برد؛ افتادن به پایین. افتادن درفضایی که نمی داند کجاست و از جنس چیست!؟ گاه با یاد و خاطره ی کودکیاش روی تلار ِخانه و بعدها که کمی بزرگتر شده بود و برای «تیتی ناز» دخترِ همسایه می خواند:
«کؤر! جلیسکأخؤری کفی آب̌ میان آب ترأ بره غازیان.........
نوکونه او جیر، غازیان̌ مورداب̌ مأنستن ببه. شنا دأنستی، أمما اگر سنگ وکلوخ ببه چی؟
او درحینِ پیاده شدن از اتوبوسی که نمی داند چرا سوارش شده، در اتاقی است که صدای رفیقش را می شنود: «اؤهؤی رئه تورأبؤستی. راننده کو سگ ایسه؟ کویأ پیاده' بی؟ سیگارأ چره فرش̌ رو خاموشأکودی؟ باز چی بکشئهیی؟» و درحینِ دیالوگ با رفیقش در اتاق، در مکانی مثل زندان است که درش آهنی ست و دستگیره ندارد. و در جوابِ کوبیدن های او به در، می گویند: «خفه شو» و نه از رفیقش خبری هست و نه از ساعتِ اتاقش.
گاه مجبور است که برود، و می رود! با تمامِ نیرو می رود. قدم هایش را تند و تندتر می کند. می شمارد، می رود. «دادزئیی و ایشمأردی» یک، دو، سه... تا شاید یک میلیون. و می رسد به آنجا که باید برسد. جایی که آخرِ خط بود، آخرِ همه چیز.
«ایتأ پیله دشت بو، پور دار وگول̌ جه. بهشتأ مأنستی. بهشت!»
إ! نوکونه أنهیزار رایأ واخبرأ نوبؤسته بو. نوکونه بمرده بی و أیأ بهشت بو و اونم صراط̌ پورد»
امّا همه ی روشنی ها وخوشی ها دیری نمی پاید و دوباره، همه جا مثل ِگذشته تاریک می شود. و او حتّی فندکی ندارد که روشن کند!
امّا این آدم ها مثلِ خالق شان آنقدر صادق و پاک و بی شیله پیله اند که حتّی زمانی که زیرِ کوهی ازمشکلات مثل فقر و بیکاری دستوپا می زنند و ساعتها منتظرِ باران کنار استخرها می مانند، دل ندارند آن را به جایِ آبِ معدنی و آشامیدنی به مردم قالب کنند و داد می زنند :
«باران̌ آب»
آی خُرم برار! آرزو کونم او پیله دشت̌ آخر̌ خط تیشین، همیشک پور داروگول و روشن ببه، تا هی زمات فندک̌ دومبال نگردی. تی جا همیشک سبزه أمی ورجا و تی یاد و خاطره أمره جه خاطر نشئه.