خبر و گزارش موسیقی
۱۳۹۱ شنبه ۲۶ اسفند
گروه موسیقی خانهی فرهنگ گیلان
پنجشنبه 24 اسفند 1391 ساعت 17
سازشناسی(4): آشنایی با کرنای
با شرح و اجرای میر شهابالدّین چیلان
و اجرای
«هبوط انسان بدوی»
قطعهای برای اصوات الکترونیک، کرنایِ لاهیجان، فلوترِکوردر، گیتار باس و سازهای تبّتی،
آمیخته با آواهای آیینیِ روستای رودبنه؛ از:
وداد فامورزاده
کرنای و رِکوردر: میر شهابالدّین چیلان
گیتار باس: مهرداد حامدی
اصوات الکترونیک و سازهای تبّتی: وداد فامورزاده
این برنامه به علّت دیر رسیدن گروه برگزارکنندهاش که از تهران میآمدند، و نیز نبودن یکی دو قطعهی لازم برای اتّصال رایانهی مولّد اصوات الکترونیک به آمپلیفایر - که سرانجام به همّت یکی از دوستانِ گروه داستان گیلکی، از پاساژ یزرگمهر رشت تهیّه شد - دیر آغاز شد. برنامه بهناچار در هوای سرد ایوان خانه اجرا شد؛ چون «کرنای» ساز طویلیست و نمیشد آن را در اتاقهای فوقانیِ خانه نواخت - حال اگر میشد آن را به بالا بُرد. با اینحال، برنامه با نمایش بخشی از فیلم سینماییِ قومنگارانهی «درختِ جان» (1374) اثر «فرهاد مهرانفر» آغاز شد؛ بخشی از فیلم با نماهایی از کشتار آهوانی در کوهستانی پُربرف، به ضربِ تَبَرِ کوهنشینانِ تالشی، و کرناینوازیِ گروهیِ کرناینوازانِ بومیِ این کوهستانهای گیلان، با آن صدای جار زنندهی، شوم و هشدار دهندهی این سازِ کهن.
پس از نمایش این بخش از فیلمِ درختِ جان، «وداد فامورزاده» که تحصیلکردهی رشتههای فنّی از دانشگاههای ایران، استرالیا و فرانسه است، به همراه دوستاناش، به ارایهی توضیحاتی در بارهی کارِ خود «هبوط انسان بدوی» پرداخت و چنین گفت:
«در این اثر، صدای ساز کرنای لاهیجان به همراه موسیقی الکترونیک، آواهای ضبط شده از روستاهای «رودبنه» و سازهای گیتار باس، فلوترِکوردر و سازهایی تبّتی، شنیده و اجرا میشود. این اثر در گونهی موسیقی معاصر/ هنرِ صوتی شمرده میشود و با نگاهی آزاد به موسیقی قومی منطقهی گیلان، روایتی انتقادی را در ذهن تداعی میکند. روند داستانی/اسطورهای موسیقی، حالت مراقبه (مدیتیشن) و حالات گمگشتگی انسان بدوی که در نهاد انسان معاصر نیز جاریست را نمایان میکند. از شکل ساخت ساز کرنای که از نی بلند، کدوی رشتی و سر ساز چوبی ساخته میشود، میتوان گمان برد که این ساز از دوران پیشاتاریخی ساخته و نواخته میشده است. با این ساز، تنها میتوان یک نُت موسیقی و نُتهای هارمونیک این نُتِ پایه را نواخت. اجرای اوّل این اثر در تاریخ ۲۶ دی ماه 91 در «گالری آران» در تهران بود که مورد استقبال قرار گرفت.»
سپس «میر شهابالّدین چیلان»که نوازندهی سازهای بادی چون فرنچهورن و فلوترِکوردِر است، به تشریح کرنایِ لاهیجان، اجزا و قطعات، شیوهها و موادِّ ساخت، و شیوهها و مناسبتهای نواختن آن پرداخت؛ در حالیکه ساز و اجزای آن و نیز شیوهی نواختناش را به حضّار نشان میداد.
آنگاه گروه به اجرای قطعهی هبوط انسان بدوی پرداخت؛ قطعهای به شیوهی «هنرِ صوتی» بدون اتکا به ساختاری ملودیک، هارمونیک و ریتمیک، یعنی مبتنی بر جریان و زنجیرهای سیّال از اصوات، فارخ از دغدغهی نُت، گام، تونالیته، ملودی، هارمونی، ریتم و یا بافت و قالب و فُرم، با اجرایی تصادفی که موجب میشود هیچیک از اجراهای اثر در زمانها و مکانهای مختلف، از جمله بهلحاظ روند، جزئیّات و طول زمانی، شبیه به هم درنیایند.
پس از این اجرا که تقریباً نیمساعت طول کشید، جلسهی پرسشوپاسُخ کوتاهی - به علّت سردی هوا - برگزار شد و طیِّ آن، وداد فامورزاده به نظرات خود در بارهی لزوم رهاییِ موسیقیِ معاصر از ملودی و هارمونی و ریتم اشاره کرد - نظراتی که البته جای بحث بسیار دارد - و در بارهی معنای اثرَش، دریافتی را ارایه داد که قبلاً در معرّفی آن نوشته بود: «انسان معاصر، با اتّکا به ارادهی فردی، خود را از الهاماتی که انسان بدوی زندگی فردی و اجتماعیاش را بر آن بنا نهاده بود، دور ساخته است. امّا این اراده ناپایدارتر از آن است که در دالانهای تودرتوی روان انسان گرفتار نشود و ترس انسان امروزی شدیدتر از هراس بدویان از شیاطینشان، در زندگی رسوخ میکند.»
هرچند گویا تنها نقطهی اشتراک دریافت شنوندگانِ این قطعه با این دریافت سازندهاش، تجربهی حسّی از مراقبهای بود آرامشبخش و نیز رازناک و برانگیزندهی تخیّلاتی سمعی و بصری.
پوستر: افسانه یزدانی
عکس: مهفام یکرنگ صفاکار
اجرایی از «هبوط انسان بدوی» ساختهی «وداد فامورزاده» و ضبط او از کرناینوازی نوازندگان بومی گیلان را در این لینکها میتوانید بشنوید:
https://soundcloud.com/vedad-famourzadeh/revelation-of-the-primitive
https://soundcloud.com/vedad-famourzadeh/karnay-of-lahijan