«موسيقی،خيال،انديشه» عنوان برنامه‌ی تحليلی، شنيداری و ديداری آثار شاخص موسيقی جهان است كه «محمّدرضا یکرنگ صفاکار» از 22 آذر 1382 تا كنون در «خانه‌ی فرهنگ گيلان» برگزار می‌كند. در نشست‌های هفتگی برنامه‌ی هر ماه، به ترتيب آثاری از دوران باروک، كلاسيک، رومانتيک و معاصرِ موسيقی جهان (اغلب به كمک جزوه‌¬ای اختصاصی برای هر نشست) مورد بررسی شنيداری قرار می‌گيرد و سپس باری ديگر كلّ اثر -  اين‌بار بدون جزوه و با تمركزی بی‌واسطه - شنيده و نيز - در صورت وجود اجرايی تصويری - ديده می‌شود.

«موسیقی،خیال،اندیشه»
برنامه‌ی 119
نشست‌های 490 تا 493

 

 

نشست 491 (6 بهمن 1392)
Giuseppe Domenico
Scarlatti
(1757-1685)

 

جوزپّه دومنیکو اسکارلاتّی
هشت سونات برای کیبورد
Keyboard Sonatas K12, K25, K32, K40, K43, K56, K69, K83

       «دومنیکو اسکارلاتّی» به ‌مانند پدرش «اَلِکساندرو اسکارلاتّی» در قالب‌های مختلف موسیقی آثاری تصنیف کرده است. امّا امروزه بیش از هر چیز به‌ خاطر پانصدوپنجاه‌وپنج سوناتی که برای کیبورد (سازهای شستی‌دار) نوشته، مشهور است. او این سونات‌ها را در فاصله‌ی سال‌های 1738 تا 1757 با عنوان «تمرین‌هایی برای هارپسیکورد» تصنیف کرده است.‌ این سونات‌ها تک‌موومانی هستند، برای تک‌نوازی هارپسیکورد (کلاوسن) و یا پیانوفورته (در اشکال اوّلیّه‌اش تا آن زمان)، تعداد کمی از آن‌ها برای یکی از این دو ساز به همراه سازی دوم و یا سازهایی در بخش باسّو کُنتینوئو و چهار تا از آن‌ها برای اُرگ نوشته شده‌اند؛ اکثرشان فُرم «باینری»  (Binary)یا دو بخشی دارند و به‌‍‍‌گونه‌ای الهام‌بخش شکل‌گیری فُرم سوناتِ موومان‌های آثار کلاسیک، در نیمه‌ی نخست‌شان با تکرارهایی از تم‌، از تونالیته‌ی تونیک به تونالیته‌ی غیر تونیک مُدولیشن (مُدگردی) می‌شود و در نیمه‌ی دوم‌‌شان بازگشت به تونالیته‌ی تونیک صورت می‌گیرد. از دیگر ویژگی‌های سونات‌های اسکارلاتّی می‌توان به این‌ها اشاره کرد: فُرم آزاد و فارغ از فُرم متداولِ (از جمله چند موومانیِ) سونات، الهام از آوازهای عامیانه و ریتم‌های پُرتحرّک رقص‌ها‌ی موسیقی فولکلوریک و روستاییِ ایتالیا، فلامینکوی اندلس و جزایر ایبریِ پرتغال و اسپانیا، بهره‌گیری از مُدهایی کلیسایی چون فریژیَن، ریتم‌ها و تم‌های بکر و بسیار متنوّع این سونات‌ها، بی‌پروایی در استفاده از آکوردهای ناسازگار، مُدولیشن‌های نامتعارف - در آن زمان - به کلیدهای بسیار دور، جابه‌جایی و تلاقی‌های دو دست نوازنده، فیگورهای مکرّر و انواع زینت‌ها و جلوه‌های صوتی چشمگیر، جهش‌های بدیع و بی‌پروای سریع در فواصل سوم و ششم، آکوردهای شکسته‌ی دست چپ به‌ عنوان همراهی‌کننده‌ (آکومپانیمان) و وسعت غیر معمول صوتی که در مجموع تمامی امکانات هارپسیکورد و تصوّررات سونوریته‌ای آن را فرا می‌خواند و به کار می‌گیرد. ویژگی‌هایی که تأثیر نافذی بر آهنگسازانی از «فردریک شوپن» و «فرانتس لیست» گرفته تا «بلا بارتوک» و «دمیتری شوستاکوویچ» گذاشت.
       سونات‌های اسکارلاتّی بنا به حروف اوّل نام محقّقانی که آن‌ها را (در قرون نوزدهم و بیستم) فهرست‌بندی کرده‌اند، با کُدهایی چون P،L ، CZ و K (یا KK و KP) شماره‌گذاری شده‌اند. در نشست امروز، هشت سونات از این سونات‌ها را با اجرای هارپسیکورد Pieter-Jan Belder شنیدیم و سپس با اجرای پیانوی Alicce Ader  شنیدیم و دیدیم:

1- Sonata in G minor, K12, Presto
2- Sonata in D minor, K32, Aria
3- Sonata in G minor, K43, Allegro assai
4- Sonata in F minor, K69, Without tempo indication
5- Sonata in C minor, K40, Minuetto: Moderato
6- Sonata in C minor, K56, Con spirito
7- Sonata in F.sharp minor, K25, Allegro
8- Sonata in A major, K83, Alla breve - Minuetto

       همه‌ی این سونات‌ها فُرم باینری به صورت آ.آ.ب.ب.  (AABB) دارند. امّا سونات هشتم که تنها قطعه‌ی مورد بررسی ما در گام ماژور است، خود از دو بخش کلّیِ «آلا برِوِ» (یعنی با وزن 4/4 که امّا به صورت شکسته‌ی 4/2 اجرا می‌شود) و «منوئه» (یعنی با کاراکتر رقص روستایی قدیمی فرانسوی با وزن 4/3) تشکیل شده که هریک از این دو بخش، فُرم باینری به صورت مذکور دارند. این قطعه در لا ماژور است و در هر دو بخش‌اش لحن و حالتی کمابیش سرخوشانه و ملیح دارد. سونات نخست در سُل مینور، با تمپوی «پرستو» (چالاک)، فُرمی تقلیدی (Imitational) با تقلیدهایی فاصله‌دار از هر جمله‌ی یک دست تم با دستی دیگر و حالتی جستجوگرانه و پوینده دارد؛ جستجو و پویشی که انگار هر بار با جمله‌ی کادانسی در آخر هر بخش، پاسُخ می‌یابد. در مقابل امّا، سونات دوم در رِ مینور با کاراکتر آریاهای اُپرا که سرشار از تأمُّلاتی رومانتیک است، بخش آ.ی کوتاهی دارد که در آن تم اصلی معرّفی می‌شود (این سونات را با اجرای هارپسیکورد در شماره‌ی 07 پادکست موسیقی لینکِ گروه موسیقیِ این سایت بشنوید). سونات سوم در سُل مینور سرشتی گفت‌وگو وار با تمپویی «به‌کفایت آلگرو (تُند و سرزنده)» دارد و در مقابل امّا، سونات چهارم در فا مینور که تمپوی آن مشخّص نشده است، حالتی از گفت‌وگویی درونی با لحنی نوستالژیک دارد. سونات پنجم در دو مینور، منوئه‌ای‌ست کوتاه با تمپویی «مُدِراتو» (معتدل) و بخش آ.یی کوتاه‌تر از ب. برای معرّفی تم اصلی. سونات ششم هم در دو مینور است؛ امّا با حالتی «کُن اسپیریتو» (با روح) و فُرمی تقلیدی و پوینده، منتهی به جمله‌ای مکرّر و مؤکّد در پایان هر بخش. سونات ششم در فا.دیِز مینور با تمپوی آلگرو، سرشتی شوریده‌حال و دراماتیک، سرشار از حالاتی متغیّر دارد و سرانجام، سونات هشتم که در آغاز از آن سخن گفتیم، با آن ملاحت سرخوشانه‌ و آن پرُسش‌های طنّازِ مکرّرِ بخشِ منوئه‌اش، پایان خوشی می‌شود برای این سونات‌های منتخب ما در این نشست موسیقایی. 

لینک‌هایی برای مطالعه‌ی بیش‌تر و شنیدن برخی از این سونات‌ها:
http://en.wikipedia.org/wiki/Domenico_Scarlatti#Music                                       
http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_solo_keyboard_sonatas_by_Domenico_Scarlatti

پیش‌نیازهای مطالعاتی این نشست:
       ویژگی‌های موسیقی دوره‌ی باروک (شرح داده شده در نشست 38)؛ زندگی، آثار اصلی و ویژگی‌های موسیقی و سونات‌های دومنیکو اسکارلاتّی (شرح داده شده در نشست‌ 83)؛ سونات‌، سونات‌های باروک و کلاسیک و فُرم سونات (شرح داده شده در نشست‌های‌ 39 و 42).

نشست 492 (20 بهمن 1392)
Franz Joseph
Haydn
(1732 -1809)

فرانتس یوزف هایدن
سمفونی 103 در می‌بِمُل ماژور
Symphony No.103 in E.flat major, Hob 1.103: "The Drumroll"/1795
      

 

نشست 493 (4 اسفند 1392)
Pyotr Ilyich
Tchikovsky
(1840-1893)

پیوتر ایلیچ چایکوفسکی
سمفونی 3 در رِ ماژور
Symphony No.3 in D major, Op.29 (1875)

        

 

نشست 490 (18 اسفند 1392)
Jean
Sibelius
(1865-1957)

یان سیبلیوس
سمفونی 3 در دو ماژور
Symphony No.3 in C major, Op.57 /1907