خبر و گزارش موسیقی
۱۳۹۲ جمعه ۲۰ ارديبهشت
گروه موسیقی خانهی فرهنگ گیلان
با همکاری: نشر موسیقی هرمس
پنجشنبه 19 اُردیبهشت 1392 ساعت 16/30
نقد و تحلیل آلبوم موسیقی «سکوت سیاه»
ساختهی: نیما عطرکار روشن / اردوان وثوقی
با حضور: علی احمدیفر / حامد ثابت
آلبوم موسیقی «سکوت سیاه» که عنوان آن اشاره به علامت سکوت با دیرَند یا کشش سیاه در نُتنگاری دارد، شامل چهار اثر موسیقی ساختهی «نیما عطرکار روشن» و «اردوان وثوقی» است که «نشر موسیقی هرمس» به مدیریّت «رامین صدّیقی»، با تهّیهکنندگی او و دو آهنگساز این آثار، آن را در اواخر سال گذشته (1391) منتشر کرده است.
نقد و بررسی آثار این آلبوم موسیقی، در هوای دلپذیر اردیبهشت ماه و بر ایوان خانه برگزار شد؛ با حضور دو آهنگساز این آثار و نیز «علی احمدیفر» و «حامد ثابت» در نقش منتقد و تحلیلگر موسیقی. رامین صدیقی امّا، به دلایلی نتوانست خود را به رشت برساند و در این نشست حضور یابد.
در ابتدای برنامه فیلم.رپُرتاژی از مراحل اجرا و ضبط قطعات آلبوم و صحبتهای آهنگسازان آن و کارشناسان موسیقی، از جمله «کیوان میرهادی» و حامد ثابت، در بارهی آن، برای حضّار پخش شد.
سپس نقد و تحلیل آثار با پخش بخشی از نخستین قطعهی آلبوم، «سیا ابران» ساختهی نیما عطرکار روشن، با الهام از دوبیتیای گیلکی به همین نام از زندهیاد «شیون فومنی»، آغاز شد:
دووارَ آسمانَ دیل پورَ بو / سیا اَبرانَ جیر مَتاب کورَ بو /
ستارَ دانَدانَ رو بیگیفتَه / عجب ایمشب بساطَ غم جورَ بو
شما میتوانید بخشی از این قطعه را که برای کویینتت پیانو (چهار ساز زهی و پیانو) نوشته شده است، در شمارهی 04 پادکست موسیقیِ لینک گروه موسیقی این سایت بشنوید.
قطعهی بعدی آلبوم که «کوارتت زهی شمارهی یک» از نیما عطرکار روشن است، پنج موومان دارد که بهمانند دیگر قطعات این آلبوم، با تأثیر از سبک موسیقی مینیمالیسمِ، و در مورد این کوارتت گویا، با ترکیبی از مینیمالیسم نیویورکی («فیلیپ گلَس»، «جان آدامز»، «استیو رایک» ...) و اِلِمانهای موسیقی سنّتی ایران، ساخته شده است. بخشهایی از این قطعه پخش شد و نقد و بررسی با صحبتهای حامد ثابت و علی احمدیفر که میکوشیدند با عباراتی کلّی و در گفتوگو با آهنگساز، فضا و ساختار قطعات را برای حضّار توضیح دهند، ادامه یافت. حامد ثابت، ضمن تحسین تواناییهای آهنگساز - همچنانکه علی احمدیفر بهگونهای دیگر - از جمله در ایجاد اتمسفرهای گوناگون در اثرَش، به وجود موومان پنجم برای این کوارتت - بر خلاف شکل چهار موومانی کوارتت کلاسیک - نقد داشت؛ چرا که آن را با توجّه به سرزندگی و تحرّکاش نوعی «هپَی اِند» (پایان خوشِ) تحمیلی و نامتناسب بر این اثر میدانست. در پاسخ، نیما عطرکار روشن تأیید کرد که سرخوشی و نشاط این موومان به عنوان موومان پایانی کار، مدِّ نظرَش بوده است و امّا در ادامهی گفتوگو، به نحوی که انگار اگر آهنگساز به واژههایی چون سرخوشی و نشاط در موسیقیاش اشاره کند، گناه بزرگی مرتکب شده چون دریافت احساسی خود را به مخاطباناش تحمیل کرده است، گفتهی خود را اینگونه اصلاح کرد که منظورَش یکجور حالت هیجانی در این موومان است. اصلاحیهای که گویا مورد تأیید و رضایت دو تحلیلگرِ نشست قرار گرفت. این نکتهی بسیار جالب و قابل تأمُّل، نکتهایست مربوط به درک و تحلیل موسیقی و در نگاهی کلّیتر، دامنه و روش تأویل و تحلیل آثار هنری، که البته جای بحث بسیار دارد.
آنگاه نوبت رسید به اثر سوم آلبوم «دِوِلوپمان سکوت شمارهی دو» که چنانکه از ناماش پیداست و بنا به گفتهی آهنگسازَش، اردوان وثوقی، تأکید بر ارزش سکوت تا حدِّ تمی قابل بسط و گسترش را مدِّ نظر دارد. امّا چگونه؟ در این قطعه که برای سازهای زهی نوشته شده است، ابتدا یک تم پُرسشیِ مغموم و سپس واریاسیونهایی نه چندان متفاوت از آن ارایه میشود؛ به نحوی که هر بار زمان سکوت بین جملاتاش افزایش مییابد. چنانکه در اواخر قطعه چند بار گمان میکنیم که قطعه به پایان رسیده است. در نقد و بررسی این قطعه امّا، نه آهنگساز و نه تحلیلگران به این نکته اشاره نکردند که اینگونه تأکید بر سکوت در این اثر چه تفاوت اساسی و بارزی با نمونههایی بدینلحاظ مشابه در آثار آهنگسازانی از اواخر قرن نوزدهم تا کنون دارد؟
سپس آخرین قطعهی آلبوم که اثر دیگری از اردوان وثوقی به نام «پئیریکا» برای کوینتت گیتار است، مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدای این بررسی، بخشی از قطعه شنیده شد و آهنگساز توضیح داد که واژهی پئیریکا واژهای اوِستایی به معنای پری است. این واژهی اوستایی به معانی زن بیگانه و غریبه، مادّه دیو پلید و جادوگر، موش.پریِ دُمبدار و نیز ستارگان دنبالهدار است و بارِ منفی دارد. شاید از این رو که نه فقط رفتار دیو.پریان، که حرکات ستارگان دنبالهدار نیز بر خلاف قواعد و هنجارهای پیشبینیپذیر هستیست؛ و این همان خصیصهایست که قطعهی پئیرنیکای اردوان وثوقی - بهرغم اشارات رومانتیک نسبتاً متعارفِ آغازیناش به تم اصلی موومان دوم کنسرتو گیتارِ «آرانخوئز» اثر «خواکین رودریگو» - هر چه که به پیش میرود، بیشتر دچارَش میشود. نکتهای که در این نشستِ بررسی و تحلیل اثر، مورد توجّه قرار نگرفت.
پوستر: افسانه یزدانی
عکس: نازلی گلستانی